11-13. ปฐมโมรนิวาปสุตฺตาทิวณฺณนา

[144-146] เอกาทสเม อกุปฺปธมฺมตาย ขยวยสงฺขาตํ อนฺตํ อตีตาติ อจฺจนฺตา, เอวํ อปริหายนสภาวตฺตา อจฺจนฺตา นิฏฺฐา อสฺสาติ อจฺจนฺตนิฏฺโฐฯ เตนาห ‘‘อนฺตํ อติกฺกนฺตนิฏฺโฐ’’ติอาทิฯ น หิ ปฏิวิทฺธสฺส โลกุตฺตรธมฺมสฺส ทสฺสนํ กุปฺปนํ นาม อตฺถิฯ ธุวนิฏฺโฐติ สตตนิฏฺโฐฯ อจฺจนฺตเมว จตูหิ โยเคหิ เขโม เอตสฺส อตฺถีติ อจฺจนฺตโยคกฺเขมี, นิจฺจโยคกฺเขมีติ อตฺโถฯ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส วุสิตตฺตา ตสฺส อวิหายนสภาวตฺตา อจฺจนฺตํ พฺรหฺมจารีติ อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี, นิจฺจพฺรหฺมจารีติ อตฺโถฯ ปริโยสานนฺติ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ วฏฺฏทุกฺขปริโยสานญฺจ ฯ อจฺจนฺตํ ปริโยสานมสฺสาติ อจฺจนฺตปริโยสาโนฯ ทฺวาทสมเตรสมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

ปฐมโมรนิวาปสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โยธาชีววคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[147-156] มงฺคลวคฺโค อุตฺตานตฺโถเยวฯ

ตติยปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

(16) 6. อเจลกวคฺควณฺณนา

[157-163] อิโต ปเรสุ ปน สุตฺตปเทสุ ‘‘คาฬฺหา’’ติ วุตฺตมตฺถํ วิวรนฺโต ‘‘กกฺขฬา’’ติ อาหฯ กกฺขฬจาโร จสฺสา น ลูขสภาโวฯ อถ โข ตณฺหาวเสน ถิรคฺคหณนฺติ อาห ‘‘โลภวเสน ถิรคฺคหณา’’ติฯ อคาฬฺหา ปฏิปทาติ วา กามานํ โอคาหนํ ปฏิปตฺติ, กามสุขานุโยโคติ อตฺโถฯ นิชฺฌามา ปฏิปทาติ กายสฺส นิชฺฌาปนวเสน เขปนวเสน ปวตฺตา ปฏิปตฺติ, อตฺตกิลมถานุโยโคติ อตฺโถฯ นิจฺเจโลติ นิสฺสฏฺฐเจโล สพฺเพน สพฺพํ ปฏิกฺขิตฺตเจโลฯ นคฺคิยวตสมาทาเนน นคฺโคฯ ฐิตโกว อุจฺจารํ กโรตีติอาทิ นิทสฺสนมตฺตํ วมิตฺวา มุขวิกฺขาลนาทิอาจารสฺสปิ เตน วิสฺสฏฺฐตฺตาฯ ชิวฺหาย หตฺถํ อปเลขติ อวเลขติ อุทเกน อโธวนโตฯ ทุติยวิกปฺเปปิ เอเสว นโยฯ ‘‘เอหิ, ภทนฺเต’’ติ วุตฺเต อุปคมนสงฺขาโต วิธิ เอหิภทนฺโต, ตํ จรตีติ เอหิภทนฺติโก, ตปฺปฏิกฺเขเปน น เอหิภทนฺติโกฯ น กโรติ ‘‘สมเณน นาม ปรสฺส วจนกเรน น ภวิตพฺพ’’นฺติ อธิปฺปาเยนฯ

ปุเรตรนฺติ ตํ ฐานํ อตฺตโน อุปคมนโต ปุเรตรํฯ ตํ กิร โส ‘‘ภิกฺขุนา นาม ยทิจฺฉกา เอว ภิกฺขา คเหตพฺพา’’ติ อธิปฺปาเยน น คณฺหาติฯ อุทฺทิสฺส กตํ มม นิมิตฺตภาเวน พหู ขุทฺทกา ปาณา สงฺฆาตํ อาปาทิตาติ น คณฺหาติฯ นิมนฺตนํ น สาทิยติ เอวํ เตสํ วจนํ กตํ ภวิสฺสตีติฯ กุมฺภิ อาทีสุปิ โส สตฺตสญฺญีติ อาห ‘‘กุมฺภิ-กโฬปิโย’’ติอาทิฯ กพฬนฺตราโย โหตีติ อุฏฺฐิตสฺส ทฺวินฺนมฺปิ กพฬนฺตราโย โหติฯ คามสภาคาทิวเสน สงฺคมฺม กิตฺเตนฺติ เอติสฺสาติ สงฺกิตฺติ, ยถาสํหตตณฺฑุลาทิสญฺจโยฯ มานุสกานีติ เวยฺยาวจฺจกรา มนุสฺสาฯ

สุราปานเมวาติ มชฺชลกฺขณปฺปตฺตาย สุราย ปานเมวฯ สุราคหเณเนเวตฺถ เมรยมฺปิ สงฺคหิตํฯ เอกาคารเมว อุญฺฉตีติ เอกาคาริโกฯ เอกาโลเปเนว วตฺตตีติ เอกาโลปิโกฯ ทียติ เอตายาติ ทตฺติ, ทฺวตฺติอาโลปมตฺตคฺคาหิ ขุทฺทกํ ภิกฺขาทานภาชนํฯ เตนาห ‘‘ขุทฺทกปาตี’’ติฯ อภุญฺชนวเสน เอโก อโห เอตสฺส อตฺถีติ เอกาหิโก, อาหาโร, ตํ เอกาหิกํฯ โส ปน อตฺถโต เอกทิวสํ ลงฺฆโก โหตีติ อาห ‘‘เอกาทิวสนฺตริก’’นฺติฯ ทฺวาหิกนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอกาหํ อภุญฺชิตฺวา เอกาหํ ภุญฺชนํ เอกาหวาโร, ตํ เอกาหิกเมว อตฺถโตฯ ทฺวีหํ อภุญฺชิตฺวา ทฺวีหํ ภุญฺชนํ ทฺวีหวาโรฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อุกฺกฏฺโฐ ปน ปริยายภตฺตโภชนิโก ทฺวีหํ อภุญฺชิตฺวา เอกาหเมว ภุญฺชติฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ

มิจฺฉาวายามวเสเนว อุกฺกุฏิกวตานุโยโคติ อาห ‘‘อุกฺกุฏิกวีริยมนุยุตฺโต’’ติฯ อตฺตกิลมถานุโยคนฺติ อตฺตโน กิลมถานุโยคํ, สรีรทุกฺขการณนฺติ อตฺโถฯ สรีรปริยาโย หิ อิธ อตฺตสทฺโท ‘‘อตฺตนฺตโป’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 2.413) วิยฯ ทฺเว อนฺเตติ อุโภ โกฏิโย, อุโภ ลามกปฏิปตฺติโยติ อตฺโถฯ ลามกมฺปิ หิ อนฺโตติ วุจฺจติ ‘‘อนฺตมิทํ, ภิกฺขเว, ชีวิกานํ (สํ. นิ. 3.80; อิติวุ. 61), โกฏฺฐโก อนฺโต’’ติ เอวมาทีสุฯ มชฺฌิมปฏิปทาย อุปฺปถภาเวน อมนียา คนฺตพฺพา ญาตพฺพาติ อนฺตาฯ ตโต เอว ลามกาฯ

อเจลกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เปยฺยาลวคฺควณฺณนา

[164-184] สมนุญฺโญติ สมฺมเทว กตานุญฺโญฯ เตนาห ‘‘สมานชฺฌาสโย’’ติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

อิติ มโนรถปูรณิยา องฺคุตฺตรนิกาย-อฏฺฐกถาย

ติกนิปาตวณฺณนาย อนุตฺตานตฺถทีปนา สมตฺตาฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

องฺคุตฺตรนิกาเย

จตุกฺกนิปาต-ฏีกา

1. ปฐมปณฺณาสกํ